Photo by Kathleen Van Vaerenbergh
Stress.
Je gebruikt het woord misschien wel dagelijks. Er is immers altijd wel iets dat je stress oplevert.
Weet jij wat stress precies is? Wat het werkelijk met je lichaam en geest doet?
Ik wist het niet. Of toch niet echt.
Tot ik dit boek tegenkwam. Sapolsky legt op een begrijpelijke en humoristische manier uit wat fysiologische stress is en waarom een zebra geen maagzweer zal ontwikkelen en wij mensen wel wanneer we chronische stress ervaren.
Stress heeft een negatieve impact op ons lichaam wanneer slecht gedoseerd, vooral langdurige blootstelling aan stressvolle situaties heeft een impact op onze gezondheid en welzijn. Weinigen zullen dit vandaag nog tegenspreken. Dit boek legt precies uit hoe het in z’n werk gaat, welk chemicaliën in je lichaam worden geactiveerd in reactie op een stressvolle ervaring. En wat je al dan niet als stressvol ervaart, duwt je ook meteen op de feiten over wie je bent of wie je denkt te zijn.
Dit boek is een inleiding over stress, stressgerelateerde ziekten en de mechanismen om met stress om te gaan. Hoe komt het dat ons lichaam zich kan aanpassen aan sommige stressvolle situaties, terwijl andere ons ziek maken? Waarom zijn sommigen van ons bijzonder kwetsbaar voor stressgerelateerde ziekten en wat heeft dat te maken met onze persoonlijkheid? Hoe kan puur psychologische onrust ons ziek maken? Wat zou stress te maken kunnen hebben met onze kwetsbaarheid voor depressies, de snelheid waarmee we verouderen of hoe goed ons geheugen werkt? Wat hebben onze patronen van stressgerelateerde ziekten te maken met onze plaats op de maatschappelijke ladder? En tenslotte, hoe kunnen we de effectiviteit verhogen waarmee we omgaan met de stressvolle wereld om ons heen?
Sapolsky leg op een goddelijke en grappige manier uit wat stress werkelijk met ons doet, wetenschappelijk en toch verteerbaar. Minstens een paar keer per jaar neem ik het boek opnieuw ter hand, er is geen beter referentiewerk. Mocht je het boek willen lezen, sla zeker de voetnoten niet over. Ze zijn hilarisch. Hier laat hij zichzelf vaak aan het woord over zijn eigen veelal niet erg effectieve wijze van omgaan met stress.
Mijn grootste les uit dit boek
Wij mensen maken ons leven vaak moeilijker dan nodig. We beschikken over een ingenieus overlevingssysteem dat we keer op keer inzetten voor zaken die niet belangrijk zijn. Telkens geven we een stukje levenskwaliteit en gezondheid weg.
Zorg dat het er toe doet.
Hieronder volgen een aantal van mijn favoriete passages uit het boek vergezeld van mijn eigen gedachten en ideeën.
#1 Stress, een levensredder
Voor dieren als zebra's zijn de meest verontrustende dingen in het leven acute, fysieke crises. Stel je voor dat jij die zebra bent. Een leeuw is net tevoorschijn gesprongen en heeft je maag opengereten. Je bent erin geslaagd weg te komen en nu moet je het volgende uur doorbrengen met het ontwijken van de leeuw terwijl hij je blijft achtervolgen. Dit zijn uiterst stressvolle gebeurtenissen die onmiddellijke fysiologische aanpassingen vereisen als je wilt blijven leven. De reacties van je lichaam zijn uitstekend aangepast aan dit soort noodsituaties.
We hebben stress nodig, het helpt ons te overleven. Het stresssysteem stoomt je in een fractie van een seconde klaar om te vechten of te vluchten voor je leven wanneer je je in een doodsbedreigende situatie bevindt. Stress is een inherent deel van wie we zijn als mens. Alleen zetten we het vaak in voor de verkeerde redenen.
#2 Zo slim is ons brein nu ook weer niet
In feite leven wij mensen goed en lang genoeg en zijn we slim genoeg, om allerlei stressvolle gebeurtenissen puur in ons hoofd op te roepen. Hoeveel nijlpaarden maken zich zorgen of de sociale zekerheid wel kan blijven meegaan of hoe een eerste afspraakje zal gaan? Bekeken vanuit het perspectief van de evolutie van het dierenrijk is aanhoudende psychologische stress een recente uitvinding, meestal beperkt tot mensen en andere sociale primaten. Wij kunnen heftige emoties ervaren (die onze lichamen in een bijbehorende beroering brengen) die enkel gekoppeld zijn aan gedachten.
Wij mensen hebben een cortex gekregen die ons in staat stelt om te plannen, om te creëren, etc…op een heel andere manier dan dieren. We zijn dus slim. En toch ook niet zo slim, want ons brein herkent het verschil niet tussen wat werkelijk plaatsvindt en wat we in onze gedachten oproepen. Sapolsky zegt dat hij om 2uur ’s nachts altijd een breintumor heeft. Uren ligt hij wakker van het piekeren, met hoofdpijn tot gevolg, dus heeft hij een breintumor. Wat houdt jou wakker ’s nachts?
#3 Chronische roofbouw door chronische stress
Voor de overgrote meerderheid van de dieren op deze planeet gaat stress over een kortstondige crisis. Als we ons zorgen maken over stressvolle dingen, zetten we dezelfde fysiologische reacties in werking, maar ze kunnen een ramp zijn als ze chronisch worden uitgelokt. Een grote hoeveelheid bewijsmateriaal suggereert dat stressgerelateerde ziekten voornamelijk voortkomen uit het feit dat we zo vaak een fysiologisch systeem activeren dat geëvolueerd is om te reageren op acute lichamelijke noodsituaties, maar we zetten het maandenlang aan door ons zorgen te maken over hypotheken, relaties en promoties.
En daar heb je het. Het chronisch inzetten van je stresssysteem is nefast voor je mentale en fysische gezondheid. Hoe vaak komen we écht nog in levensbedreigende situatie terecht? Eerlijk? Niet zo vaak dacht ik zo. Hm, misschien is dat toch ook wat kort door de bocht. Wanneer we de stress-respons activeren uit angst voor iets dat echt blijkt te zijn, dan stelt die cognitieve vaardigheid ons in staat om op tijd te reageren. Die anticiperende verdediging kan heel beschermend zijn omdat veel van wat de stressreactie inhoudt voorbereidend is. Maar als we de stressreactie zonder reden activeren of over iets waar we toch niets aan kunnen doen, geven we het een andere naam: angst, paniekaanval, paranoia, neurose, etc.
#4 Kunnen wij deze wereld nog aan?
Sommige krachtige psychologische factoren kunnen op zichzelf een stressreactie uitlokken of een andere stressfactor stressvoller doen lijken: verlies van controle of voorspelbaarheid, verlies van uitlaatkleppen voor frustratie of bronnen van steun, een perceptie dat de dingen erger worden.
Sinds het einde van de vorige eeuw zien we een contante stijging van stressklachten en stressgerelateerde aandoeningen. Onze wereld is in die tijd ook sterk veranderd. Er werd zelfs een acrononiem voor uitgevonden: VUCA, wat staat voor volatile, unpredictable, complex en ambiguous. En laat dat nu net exact het tegenovergestelde zijn van wat we als mens nodig hebben. Zou het kunnen dat we deze wereld niet meer aankunnen?
#5 Over stress management
"Meer controle, meer voorspelbaarheid, meer uitlaatkleppen, meer sociale steun" is geen mantra die willekeurig moet worden verspreid, samen met een smiley-pin.
Hoe je stress krijgt en ervaart, is uniek voor elk individu. Hoe je er best mee omgaat, is dat ook. Ga op zoek naar wat werkt voor jou. Tracht te zoeken naar een combinatie van beweging, sociale steun en meditatie die bij jou past. Het heeft geen zin om in het een kader van stressreductie een marathon te plannen wanneer je een hartgrondige hekel hebt aan lopen. Daar krijg je net meer stress van.